༼འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་དང་ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་པོ་གོ་པེ་ལེ་གན་དབར་གྱི་འབྲེལ་བའི་རང་བཞིན་ཐད་དེང་རབས་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་རྣམས་ཀྱི་འགྲེལ་ཚུལ་ལ་བསྐྱར་ཞིབ། (དུམ་བུ་དང་པོ།) ༽[1]
རང་རེ་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་རྣམས་སུ་ས་སྐྱའི་དུས་རབས་ཞེས་ཡོངས་སུ་གྲགས་པའི་བོད་ཀྱི་སྲིད་དབང་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པས་འཛིན་པའི་དུས་སྐབས་ནི་སྤྱི་ལོ་ ༡༢༤༧ ནས་ ༡༣༥༤ བར་ཏེ་མི་ལོ་བརྒྱ་ཕྲག་གཅིག་མ་ཟིན་ཙམ་གྱི་རིང་ལ་རེད། ས་སྐྱའི་དུས་རབས་དེ་ནི་ཕྱི་ནང་གི་རྐྱེན་སྣ་ཚོགས་ཤིག་གི་འོག་ནས་བྱུང་བ་ཡིན་ལ། དེའི་ནང་ནས་ཀྱང་བདག་རྐྱེན་གཙོ་བོ་ནི་སྐབས་དེའི་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པའི་བསྟན་བདག་༸གོང་མ་རྣམ་ལྔའི་ཡ་གྱལ་ཆོས་རྗེ་ས་སྐྱ་པཎྜིཏ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་[1] (སྤྱི་ལོ་༡༡༨༢ ‑ ༡༢༥༡) དང་གང་གི་དབོན་པོ་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་[2](༡༢༣༥ ‑ ༡༢༨༠) རྣམ་གཉིས་དང་ཆེན་པོ་ཧོར་[3]གྱི་གོང་མ་རྣམས་ཀྱི་དབར་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་འབྲེལ་བ་བཙུགས་པ་ལས་བྱུང་བ་ཞིག་རེད།
ས་སྐྱ་དང་ཧོར་གྱི་གོང་མ་རྣམ་པའི་དབར་གྱི་འབྲེལ་བ་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ནང་ཧ་ཅང་གལ་གནད་ཆེ་བའི་ཟིན་མཚམས་ཤིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད། དེ་ནི་བོད་ཀྱི་སྲིད་དབང་ཆོས་བྱེད་རབ་བྱུང་བས་འཛིན་པ་ཐོག་མ་ཡིན་ལ། ས་སྐྱ་པའི་སྲིད་དབང་དེ་ནི་སོག་དམག་གི་དྲག་ཤུགས་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། བོད་ཀྱི་གཞན་བརྟེན་ཅན་གྱི་སྲིད་དབང་འཛིན་པའི་འགོ་ཐོག་མ་དེ་ནས་བྱུང་བ་ཡིན་ཞེས་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་དག་བཞེད་ཀྱི་ཡོད།[4] དེར་མ་ཟད་རྒྱ་ནག་གཞུང་དང་རྒྱ་རིགས་ལོ་རྒྱུས་མཁན་དག་གིས་བོད་ནི་རྒྱ་ནག་གི་ཆ་ཤས་སུ་གྱུར་པའི་དུས་ཚིགས་རང་བཟོས་དུས་དང་གནས་སྐབས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་དང་བསྟུན་ནས་བབ་ཅོལ་སྣ་ཚོགས་ཤིག་བརྗོད་ཀྱི་ཡོད་གཤིས། མང་ཆེ་བས་དུས་སྐབས་དེར་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པར་བརྟེན། ད་ལྟའི་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གནས་བབས་ལ་ཐད་ཀར་འབྲེལ་བ་ཆགས་པའི་གནད་དོན་ཞིག་ཏུའང་གྱུར་ཡོད། ལྷག་པར་དུ་ཉེ་རབས་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་གྲགས་ཆེ་བ་ཕལ་མོ་ཆེས་ཁ་གཅིག་གྲག་ཐོག ཆོས་རྗེ་ཁུ་དབོན་རྣམ་གཉིས་ཧོར་གོང་མས་རང་ཉིད་ཀྱི་ཁེ་ཕན་དང་། ལྷག་དོན་བོད་ཐོག་དྲག་པོའི་དཔུང་འཇུག་བྱེད་མི་དགོས་པར་ཞི་བའི་སྒོ་ནས་རང་ཉིད་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་བསྡུ་ཐབས་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་ཀྱི་ལག་ཆར་བེད་སྤྱོད་བྱས་པར་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད།
ཆེད་རྩོམ་འདིའི་ནང་རྩ་བའི་ས་བཅད་བཞིའི་ཐོག་ནས་གླེང་རྒྱུ་སྟེ། ཐོག་མར་ཆོས་རྗེ་ཁུ་དབོན་དང་ཧོར་གོང་མའི་དབར་ཐོག་མའི་འབྲེལ་བ་བྱུང་སྟངས་དང་སྐབས་དེའི་བོད་སྤྱིའི་ཆབ་སྲིད་གནས་བབས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་ལ་ཕྱི་མིག་ཅིག་བལྟ་རྒྱུ་དང་། དེ་ནས་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་དང་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་གྱི་འབྲེལ་བའི་སྐོར་རགས་ཙམ་གླེང་རྒྱུ། སྒོས་སུ་འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་དང་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་པོ་ཆེན་པོ་གོ་པེ་ལེ་གན་[5] (༡༢༡༥ ‑ ༡༢༩༤) དབར་གྱི་འབྲེལ་བའི་རང་བཞིན་ལ་བསྐྱར་ཞིབ་དངོས་དང་། མཐར་ཆེད་རྩོམ་འདིའི་དོན་འབྲས་གཏན་ལ་ཕབས་ཏེ་མཇུག་བསྡུ་བ་བཅས་ཡིན།
རྒྱབ་ལྗོངས་ལོ་རྒྱུས།
སོག་དམག་བོད་དུ་འབྱོར་བའི་དུས་སྐབས་ནི་བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་དམག་ཤུགས་དང་ཆབ་སྲིད་གྱི་ནུས་པ་ཉམས་དམས་སུ་གྱུར་ཏེ་བོད་སིལ་ལ་བུའི་གནས་སྐབས་ལུང་ཆུང་རེར་དཔོན་ཆུང་རེས་བཅད་བཟུང་བྱས་ནས་གནས་པའི་སྐབས་ཤིག་ལ་བྱུང་བ་ཞིག་རེད། དེའང་སོག་པོ་ཇིང་གིས་རྒྱལ་པོས་[6] (༡༡༦༢–༡༢༢༧) སོག་རིགས་མི་འདྲ་བ་ཡོངས་རྫོགས་གཅིག་སྡུད་བྱས་རྗེས། ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་རྒྱའི་ས་ཁུལ་ཁག་(ད་ལྟའི་རྒྱལ་ས་པེ་ཅིང་) དང་མི་ཉག་དང་བཅས་པ་ཡང་སྤྱི་ལོ་ ༡༢༡༥ ཙམ་ནས་བཙན་བཟུང་བྱས་ཟིན། ཇིང་གིས་རྒྱལ་པོ་གཤེགས་རྗེས་བུ་ཚ་རྒྱུད་པ་རྣམས་ཀྱིས་མུ་མཐུད་རང་ས་རྒྱ་བསྐྱེད་པའི་ལས་གཞི་ལག་བསྟར་བྱས་ཤིང་། ཨེ་ཤི་ཡའི་གླིང་ཆེན་གྱི་དབུས་ནས་ཡུ་རོབ་དབུས་བར་བཙན་འཛུལ་བྱས་ཏེ་འཛམ་གླིང་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་འདབས་འབྲེལ་ས་ཁྱོན་ཆེ་ཤོས་ལ་དབང་སྒྱུར་བྱས་པའི་རྒྱལ་ཁམས་གསར་དུ་བསྐྲུན། དེའི་ཁྲོད་ཇིང་གིས་ཀྱི་བུ་གསུམ་པ་དང་སོག་པོའི་རྒྱལ་རབས་གཉིས་པ་ཨོ་གོ་ཏེ་རྒྱལ་པོའི་ (༡༡༨༦–༡༢༤༡) བུ་གཉིས་པ་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་ (༡༢༠༦ ‑ ༡༢༥༡) གྱི་དམག་དཔུང་ ༡༢༤༠།༤༡ ལོར་བོད་དབུས་སུ་མངགས་གཏོང་གིས་ཇོ་བོ་བཀའ་གདམས་པའི་གདན་ས་རྒྱལ་ལྷ་ཁང་དང་རྭ་སྒྲེང་སོགས་སུ་གཏོར་བཅོམ་ཚབ་ཆེ་བཏང་བ་མ་ཟད་དགེ་འདུན་བརྒྱ་ཕྲག་དུ་མའི་སྐུ་སྲོག་འཕྲོག་སྟེ་བོད་ཡོངས་རྫོགས་འཇིགས་སྐྲག་གི་གནས་སུ་སྦྱར། སྤྱི་ལོ་༡༢༤༡ ལོར་གོ་དན་གྱི་ཡབ་ཨོ་གོ་དེ་གཤེགས་པས་དམག་དཔུང་ཡོངས་རྫོགས་ཕྱིར་བསྡུས་བྱས་རྐྱེན། བོད་དབུས་ཕྱོགས་སུ་བཙན་འཛུལ་བྱས་པ་ཙམ་ལས་དེར་དམག་སྲིད་ཀྱི་རྟེན་གཞི་བཙུགས་མེད།[7]
ཕྱི་ལོ་༡༢༤༤ ལོར་སླར་ཡང་གོ་དན་གྱི་ཕོ་ཉ་བོད་དབུས་གཙང་དུ་འབྱོར་སྟེ་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་བླ་མཆོད་དུ་ཡོང་དགོས་པའི་བཀའ་ཕབས། དེའང་གདན་འདྲེན་པའི་འཇའ་ས་དེའི་ནང་གོ་དན་གྱིས།[8]
ངས་མཐའི་ཁྲིམས་ར་བླངས། དམག་དཔུང་ཆེན་པོས་བརྡ་དེད་བྱས་ནས་སེམས་ཅན་མང་པོ་ལ་གནོད་པ་བྱས་ན་མི་སྐྲག་པ་ཨེ་ཡིན། དེས་ན་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་དང་སེམས་ཅན་མང་པོ་ལ་སོམས་ལ་ཁྱོད་མགྱོགས་པར་ཤོག
ཅེས་འཇའ་ས་དེ་ཉིད་ནང་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་ལ་མ་ཡོང་ན་བོད་ལ་འཚེ་བའི་ལས་རྩོམ་རྒྱུ་ཡིན་པའི་ཉེན་བརྡ་གསལ་པོར་བཀོད་ཡོད་ལ་དེ་དང་མཐུན་པར་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་གྱིས་ཀྱང་རང་ཉིད་ཕེབས་དགོས་པའི་དགོངས་གཞི་དགོས་པ་བཀའ་གདམས་པ་ནམ་མཁའ་འབུམ་གྱི་ཞུས་ལན་ནང་དུ་གསུངས་པ་དེས་ཀྱང་ཛ་དྲག་གི་གནས་སྟངས་ཤིག་ཡོད་པ་གསལ་བར་མངོན་ཐུབ། དེའང་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་གྱིས།
ཧོར་འདི་ངེད་ལ་ཅིས་ཀྱང་མཆོད་གནས་ལ་ཤོག མི་འོང་ན་དམག་འོང་ངོ་ཟེར་བས། དམག་བྱུང་ན་བོད་ལ་གནོད་ཀྱིས་དོགས་ནས་འགྲོ་བ་ལགས། སེམས་ཅན་ལ་ཕན་དུ་རེ་ནས་འགྲོ་བ་མ་གཏོགས་པ་ཕན་ངེས་པའི་རྒྱུ་མཚན་མ་མཆིས། ལར་སེམས་ཅན་ལ་ཕན་ན་རང་གི་ལུས་སྲོག་གཏོང་བ་ལ་མི་ཕོད་རྒྱུ་མི་བདོག
ཅེས་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་གྱིས་གཙོ་བོར་བོད་ཁམས་སོག་དམག་གི་འཇིགས་པ་ལས་སྐྱབས་ཕྱིར་རང་ཉིད་ཀྱི་སྐུ་སྲོག་ལའང་མི་འཛེམས་པའི་རླབས་ཆེན་རྒྱལ་སྲས་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་སྤྱོད་པ་བདག་གིར་བཞེས་པའི་གནད་དོན་གསལ་བར་གསུངས་ཡོད། དེ་ནས་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་གྱིས་རང་ཉིད་ཀྱི་ལྷན་དུ་དབོན་པོ་འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་དང་ཕྱག་ན་(༡༢༣༩–༡༢༦༧)འཁྲིད་དེ་ས་སྐྱ་ནས་ཆིབས་ཞལ་བསྒྱུར་ནས་ལམ་བར་དུ་བོད་དབུས་གཙང་གི་གཙོས་མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་དུ་ཡོད་པའི་བོད་ཀྱི་ཆོས་བརྒྱུད་ཁག་གི་གདན་ས་གཙོ་ཆེ་རྣམས་ལ་གནས་གཟིགས་དང་དེ་དག་གི་བསྟན་བདག་རྣམས་ལ་མཇལ་ཕྲད་ཀྱིས་སྐབས་དེའི་སོག་དམག་གི་ཛ་དྲག་གནས་སྟངས་ལས་གྲོལ་ཐབས་ཀྱི་བཀའ་བསྡུར་གནང་བ་དང་། དད་ལྡན་མང་ཚོགས་ལ་ཆོས་འབྲེལ་བསྩལ་ནས་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་གི་རྒྱལ་ས་བྱང་ངོས་(Ch. Liangzhou凉州) སུ་ལམ་བར་ལོ་གཉིས་ཙམ་འགོར་ནས་སྤྱི་ལོ་ ༡༢༤༦ གི་ལོ་མཇུག་ཏུ་འབྱོར་ནས་༡༢༤༧ གི་ལོ་འགོར་གོ་དན་དང་དངོས་སུ་མཇལ་[9]འཕྲད་ཀྱིས་བོད་སྤྱིའི་ཚབ་གནང་སྟེ་ངོ་བལྟ་མཛད།[10]
རྒྱལ་བུ་གོ་དན་གྱིས་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་གདན་ཞུ་བྱེད་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ལ་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱི་བཞེད་པ་སྣ་ཚོགས་ཡོད་ལ་དེའི་ཁྲོད་རང་རེའི་ཆོས་འབྱུང་རྣམས་ལས་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་ལ་ལྷག་པར་དད་པས་བླང་དོར་གྱི་ལམ་སྟོན་པའི་བླ་མར་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་གདན་དྲངས་པ་ཡོངས་གྲགས་སུ་གསུང་སྲོལ་ཡོད་པ་ཡིན་ཀྱང་། ཕྱི་ནང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དེབ་ཐེར་མང་པོར་གུང་བསྒྲིགས་ནས་བལྟས་ན་གོ་དན་གྱི་གདན་ཞུའི་ཀུན་སློང་བསྟན་པར་མོས་གུས་ཆེ་བ་དེ་ཙམ་ཞིག་མིན་པ་མངོན་ཐུབ། གོ་དན་གྱི་གདན་ཞུའི་འཇའ་སའི་ནང་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་མ་ཕེབས་ན་བོད་ལ་དཔུང་འཇུག་གིས་བོད་མིའི་ཚེ་སྲོག་ལ་འཚེ་བའི་ཉེན་བརྡ་བཏང་ཡོད་ཀྱང་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་གྱིས་རང་ཉིད་གང་མགྱོགས་གོ་དན་སར་མ་ཕེབས་པར་ལམ་བར་དུ་སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཁྲོད་སྟོབས་འབྱོར་ནུས་པ་ཡོད་པའི་བོད་ཀྱི་བླ་ཆེན་མི་ཆེན་རྣམས་ལས་སོག་དམག་གི་འཚེ་བ་བཟློག་སྟེ་དེ་ཉིད་ཞི་བའི་སྒོ་ནས་འཇགས་ཐབས་ཀྱི་ཐབས་ལམ་འཚོལ་གནང་བཞིན་ལམ་ཐག་དལ་བུས་གཤེགས་ནས་བོད་སྤྱིའི་ངོ་བལྟ་ཡོང་བར་འབད་བརྩོན་གནང་ཡོད།
དེའང་གོ་དན་གྱིས་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་གདན་དྲངས་པ་[11] དེ་ཡང་སོག་པོས་རང་ས་རྒྱ་བསྐྱེད་བྱེད་པའི་སྲིད་བྱུས་དང་དུས་རྒྱུན་བྱེད་བབས་དང་མཐུན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་དེང་གི་མཁས་པ་དག་བཞེད་པ་སྟེ། སོག་པོའི་གོང་མ་རྣམས་ཀྱིས་ཡུལ་གྲུ་གསར་པ་ཞིག་རང་གི་མངའ་ཁོངས་སུ་འཛུད་སྐབས་ཡུལ་དེའི་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་དབུ་ཁྲིད་རང་ཉིད་ཀྱི་སར་མགོ་བཏགས་ཞུ་བར་འབོད་སྲོལ་ཡོད་པ་ཡིན་འདུག སྐབས་དེར་བོད་སིལ་བུར་གནས་ཡོད་དུས་སྤྱི་ལ་དབང་བའི་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་དབུ་ཁྲིད་ཅིག་མེད་ཀྱང་། ཡོངས་གྲགས་སུ་ཀུན་གྱིས་བཀུར་ཞིང་བོད་སྤྱིའི་ངོ་ཚབ་མཚོན་པའི་སྐྱེས་བུ་ཞིག་འཚོལ་དགོས་སྟབས་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་ཉིད་གདན་དྲངས་པར་སྙམ། དུས་རྒྱུན་དུའང་བོད་ལྟ་བུའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཤུགས་གང་ཟག་གཅིག་གམ་སྒྲིག་འཛུགས་གཅིག་གི་འོག་ཏུ་འདུ་བའི་གནས་སྟངས་ཤིག་མེད་ཚེ་སོག་པོས་ཡུལ་དེའི་ཆོས་བྱེད་ཀྱི་མི་སྣ་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེ་བ་ཁག་བརྒྱུད་རང་ལ་མགོ་བཏགས་ཞུར་བཅུག་གིན་ཡོད། [12] སླད་ཀྱང་གོ་དན་གྱི་གདན་ཞུའི་དགོས་པ་ཆོས་ལ་མོས་པ་རྐྱང་པས་ཡིན་ན་ས་པཎ་གྱིས་བོད་ལ་གནང་བའི་བཀའ་ཡིག་ནང་སོག་པོར་གསེར་དངུལ་ལ་སོགས་པའི་འདབ་ནོར་ལེགས་པོ་མ་བྱས་ན་དམག་རྒྱབ་ནས་མི་ནོར་ཐམས་ཅད་གཏོར་བ་འདུག་གསུང་ཡོད་པ་ [13] འདིས་ཀྱང་སོག་པོས་བོད་ནང་དཔུང་འཇུག་གིས་རང་གི་དཔལ་འབྱོར་མངའ་ཐང་རྒྱ་བསྐྱེད་གཏོང་རྒྱུའི་དམིགས་ཡུལ་ཞིག་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ་པ་ཡིན།
དེ་ལྟར་ནའང་སྐབས་དེར་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་གྱིས་མུ་སྟེགས་འཕྲོག་བྱེད་དགའ་བོ་འཁོར་བཅས་སྐྱིད་གྲོང་དུ་རྩོད་པས་སྒོ་ཀུན་ནས་ཕམ་པར་མཛད་པའི་མཚན་སྙན་ས་ཆེན་པོ་ཀུན་ལ་གྲགས་ནས་ཡོད་པ་ཡིན་ལ།[14] མ་ཟད་གོ་དན་ལ་བཅོས་དཀའ་བའི་ཤ་ཁྲའི་ནད་ཕོག་ཡོད་པ་དེ་ཉིད་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་གྱིས་བཅོས་པའི་རེ་བའང་ཡོད་པ་ཡིན། སྤྱིར་ན་སོག་པོ་གོང་མས་གསར་དུ་བཙན་བཟུང་བྱས་པའི་ཡུལ་གྲུ་ཁག་ལས་ཤེས་ཡོན་ཅན་དང་ལག་རྩལ་དམིགས་བསལ་ཡོད་པའི་ཁྱད་ལས་པ་རང་ཉིད་ཀྱི་རྒྱལ་སར་བསྡུ་རུབ་ཀྱིས་དེ་དག་ལ་གཟིགས་སྐྱོང་ལེགས་པོ་གནང་སྲོལ་ཡོད་པ་ཡིན་འདུག དེའི་ཁྲོད་ཆོས་བྱེད་པ་དང་བཀྵི་ཞེས་པ་རྣམས་ལ་ནད་གསོ་བ་དང་ཚེ་སྲིང་བ་དང་རྫུ་འཕྲུལ་ལ་སོགས་པའི་ནུས་པ་ཁྱད་པར་ཅན་ཡོད་པར་བརྩི་སྲོལ་ཡོད་པས་དེ་དག་ལ་དམིགས་བསལ་མཐོང་ཆེན་འཛིན་གྱི་ཡོད་འདུག [15] ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་ནི་བོད་ཀྱི་རིག་པའི་གནས་མཐའ་དག་གི་དབང་ཕྱུག་དང་མཐུ་དང་ནུས་པའི་བདག་ཉིད་ཅན་ཡིན་པས་གོ་དན་ལ་བོད་ནས་མདོ་སྔགས་རིག་གནས་དང་བཅས་པ་གདན་དྲངས་དགོས་ན་སྐྱེས་བུ་འདི་ལས་ལྷག་པ་ཤིག་རྙེད་རྒྱུ་མེད་པ་ཤིག་ཆགས་ཡོད།
ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་དང་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་གྱི་འབྲེལ་བའི་སྐོར་རགས་ཙམ་གླེང་བ།
ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་ ༡༢༤༧ ལོར་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་དང་དངོས་སུ་མཇལ་འཕྲད་བྱུང་མཚམས་གང་གིས་དབུས་གཙང་མངའ་རིས་དང་བཅས་པའི་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་ཡོན་མཆོད་རྣམས་ལ་སྤྲིང་པ་ཞེས་པའི་བཀའ་ཡིག་ཅིག་བོད་དུ་བསྐུར་གནང་།[16] བཀའ་ཤོག་འདི་ནི་དེང་གི་མཁས་པ་དག་གིས་བོད་དེ་སོག་པོའི་རྒྱལ་ཁམས་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་ཚུད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། [17] བཀའ་ཤོག་དེའི་ནང་དོན་གཙོ་བོ་སོག་དམག་གི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་བོད་པ་རྣམས་ཀྱིས་འགྲན་བཟོད་པ་མེད་སྟབས་ཀུན་གྱིས་སོག་པོར་ངོ་བལྟ་བྱེད་ན་བཟང་སྐོར་དང་། ད་བར་སོག་དམག་བོད་ཕྱོགས་མ་སླེབས་པ་དེ་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་ཉིད་ཀྱི་སྐུ་དྲིན་ཡིན་པ་དང་། སོག་པོར་རང་རང་སོ་སོའི་ཡུལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་དམ་འདབ་ནོར་གང་ལེགས་ཕུལ་དགོས་སྐོར་དང་། ངོ་བལྟས་པའི་ཡུལ་སྡེ་སོ་སོའི་དཔོན་གྱི་མིང་མི་སྡེའི་གྲངས་ས་རིས་དང་བཅས་པ་གསལ་བར་བཀོད་ནས་ས་སྐྱ་པའི་གསེར་ཡིག་པར་ངོ་སྤྲོད་བྱེད་ཅེས་གསུངས་ནས་ས་སྐྱ་པའི་མི་དཔོན་རྣམས་ལ་བོད་ཁུལ་དུ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཆ་དེ་ནས་ཐོབ་འགོ་ཚུགས་པར་མངོན། གཞན་ཡང་བཀའ་ཤོག་དེ་ཉིད་དུ་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་གྱིས་གོ་དན་གྱིས་ཁོང་ལ་གཞན་ལས་ལྷག་པའི་ཐུགས་ལ་འདོགས་ཀྱི་ཡོད་པ་དང་དེའི་སྟོབས་ཀྱིས་རྒྱ་བོད་ཡུ་གུར་མི་ཉག་སོགས་ཀྱི་དགེ་བཤེས་མི་ཆེན་རྣམས་ངོ་མཚར་རྩིས་ནས་ཁོང་ལས་ཆོས་ཉན་པ་དང་གུས་པ་ཆེ་བ་ཞུ་ཡི་ཡོད་སྐོར་བཅས་འཁོད།
བཀའ་ཤོག་གི་ནང་དོན་དེ་དང་མཐུན་པར་སྟག་ཚང་རྫོང་པ་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་སྤྱི་ལོ་༡༤༣༤ ལོར་མཛད་པའི་རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ནང་དུའང་[18]ཡོན་མཆོད་མཇལ་རྗེས་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་གནམ་མཆོད་[19]པའི་རྒན་པ་ཐོབ་ཅེས་བཀོད་འདུག་པས་འདིས་ནི་སོག་པོ་གོང་མའི་ཕོ་བྲང་དུ་ཆོས་ལུགས་འདྲ་མིན་གྱི་ཆོས་བྱེད་པ་སྣ་ཚོགས་ཤིག་བསྡུས་ནས་ཡོད་པ་ལས་དེ་དག་གི་གཙོ་བོར་བསྐོས་བའི་དོན་དུ་སྣང་། དོན་དེ་ཉིད་འཇམ་མགོན་ཨ་མྱེས་ཞབས་ཀྱིས་གདུང་རབས་ལས་ཀྱང་།
དེའི་གོང་དུ་རྒྱལ་པོའི་དྲུང་དུ་བོད་ཀྱི་བནྡེ་འགའ་འདུག་པ་ལ། སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་གྱི་ཁྱད་པར་གང་ཡང་བསྐྱེད་པར་མ་ནུས་སོ། །སྨོན་ལམ་འདེབས་པ་ལ་དབང་བར་ཁས་ལེན་པ་ལ་འཚོགས་པའི་དུས་སུ་ཨེ་ཀ་འུན་དང་། ཧོར་གྱི་ལྷ་པ་གྲལ་འགོར་འཇོག་པ་ཡོད་པ་འདུག དེ་ནས་རྒྱལ་པོ་དང་བླ་མ་ཆོས་རྗེ་པ་ཆོས་ཀྱི་གསུང་གླེང་མང་པོ་མཛད་པ་ལ། མགོ་བའི་སྐབས་སུ་ཡུ་གུར་གྱི་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་མཁས་པ་མང་པོས་ཀྱང་མཚམས་སྦྱོར་བྱས་ནས་ཆོས་ཀྱི་དོན་ཐམས་ཅད་ལེགས་པར་གོར་བཅུག་པས། རྒྱལ་པོ་ཡང་ཤིན་ཏུ་མཉེས་པར་གྱུར་ནས། དེ་རིང་ཕྱིན་ཨེ་ཀ་འུན་དང་ལྷ་པ་ཚོ་བནྡེའི་གྲལ་འགོར་མ་སྡོད། ཐམས་ཅད་ཀྱི་གྲལ་འགོར་བླ་མ་ཆོས་རྗེ་པ་བཞུགས་ལ་སྨོན་ལམ་འདེབས་པའི་དུས་སུ། སྔོན་ལ་བནྡེས་སྨོན་ལམ་ཐོབ་གསུངས་པའི་ལུང་བྱུང་ནས་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་ཁམས་སུ་རབ་ཏུ་བྱུང་བའི་དབུ་འཕང་བསྟོད།[20]
ཅེས་སོགས་གསུངས། དེ་ནས་རིམ་གྱིས་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་གོ་དན་གྱི་ཕོ་བྲང་དུ་བཞུགས་ནས་གང་གི་འདོད་དོན་རྣམས་བསྐོངས་བར་མཛད་པ་སྟེ་དཔེར་ན། རྒྱལ་བུ་གོ་དན་གྱི་བཅོས་དཀའ་བའི་པགས་ནད་དེ་ཆོས་རྗེས་སེངྒེ་སྒྲའི་ཆོ་གའི་སྒོ་ནས་ཀླུའི་གནོད་པ་ཞི་བར་མཛད་ལ། དེ་མིན་འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་ཀྱིས་གསུང་ལ་གཞིགས་ན་ཆོས་རྗེའི་མཐུ་ལ་རྟེན་ནས་གོ་དན་གྱི་སྲས་ཇི་བིག་དེ་མུར་འཁྲུངས་པ་ཡིན་འདུག་ལ། [21] གཞན་ཡང་མངོན་པར་ཤེས་པ་དང་རྫུ་འཕྲུལ་སོགས་མཁྱེན་བརྩེ་ནུས་པའི་ཐབས་མཁས་ཐུགས་རྗེ་སྣ་ཚོགས་ལ་བརྟེན་ནས་རིམ་བཞིན་གོ་དན་གྱི་རྒྱུད་བསྟན་པ་ལ་མོས་པར་མཛད་པའི་མངོན་རྟགས་གསལ་པོ་ཡོད།[22]
—–ལེ་ཚན་རྗེས་མའི་ནང་དུ་མུ་མཐུད་དེ་འགོད་ཡོང་།—–
[1] སླད་ཆེད་རྩོམ་འདིའི་ནང་བརྗོད་བདེའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་ཞེས་མཚན་བསྡུས་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།
[2] སླད་ཆེད་རྩོམ་འདིའི་ནང་བརྗོད་བདེའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་གང་གི་མཚན་བསྡུས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་ཞེས་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།
[3] ཧོར་དང་སོག་པོ་ཞེས་པར་སྐབས་འགར་གོ་དོན་མ་འདྲ་བ་ཡོད་ཀྱང་འདིར་གཅིག་པར་ངོས་འཛིན་གྱིས་གཙོ་བོ་བརྗོད་བདེ་འདྲེན་པའི་ཐོག་གང་དགར་དགོལ་རྒྱུ་ཡིན།
[4] Dawa Norbu (1985: 176–95).
[5] འདི་པ་རང་རེའི་ལོ་རྒྱུས་དང་ཆོས་འབྱུང་རྣམས་སུ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་ཞེས་འབོད་པ་དེ་ཡིན། སེ་ཆེན་ཞེས་པ་ནི་སོག་སྐད་དུ་བློ་གྲོས་ཅན་ཞེས་པའི་དོན་ཡིན། སླད་བརྩམས་ཆོས་འདིའི་ནང་གོ་པེ་ལེ་ཞེས་མཚན་བསྡུས་ནས་འབོད་རྒྱུ་ཡིན།
[6] བོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་མང་པོར་ཇིང་གིར་རྒྱལ་པོ་ཞེས་བྲིས་འདུག་ཀྱང་། འདིར་སོག་པོའི་སྒྲ་གདངས་ལ་གཞིར་བཞག་གིས་ས་མཐའ་བསྣན་ནས་ཇིང་གིས་ཞེས་བྲིས་པ་ཡིན།
[7] སྐབས་དེར་སོག་དམག་གློ་བུར་དུ་བོད་དབུས་ཕྱོགས་ནས་ཕྱིར་བསྡུ་བྱས་པའི་རྒྱུ་མཚན་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་རྣམས་སུ་འགྲེལ་བརྗོད་སྣ་ཚོགས་བྱས་པ་ཡོད་ཀྱང་། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དུས་ཚིགས་དང་བསྡུར་པ་ཡིན་ནའང་འདྲ། གཞན་ཡང་སྐབས་དེར་སོག་དམག་ཡུ་རོབ་ཀྱི་དབུས་དཀྱིལ་རྣམས་སུའང་དཔུང་འཇུག་བྱས་ཡོད་པས་དེ་དག་ཡོངས་རྫོགས་ཕྱིར་བསྡུ་བྱས་པ་ལ་གཞིག་ནའང་འདྲ། ལྷག་དོན་ཇིང་གིས་རྒྱལ་རྒྱུད་རྣམས་ཀྱི་ཕྱག་ལེན་ལ་སོག་པོའི་རྒྱལ་པོ་ཆེན་པོ་རེ་གཤེགས་མཚམས་རྒྱལ་རྒྱུད་རྣམས་རང་རང་གི་དཔུང་ཡོངས་རྫོགས་བཅས་པ་རྒྱལ་སར་ལོག་ནས་སོག་པོ་གོང་མའི་ཁྲི་ལ་སུ་བསྐོ་མིན་རྒྱལ་རིགས་རྣམས་ཀྱིས་འོས་བསྡུ་བྱེད་སྲོལ་ཡོད་ལ། ཁྲི་ལ་སུ་ཕེབས་པ་ཡིན་ནའང་དེར་རང་རང་གི་དམག་དཔུང་དང་བཅས་པ་མགོ་འབུལ་ཞུ་དགོས་ཀྱི་ཡོད། སྐབས་དེར་སོག་དམག་བོད་ནས་གློ་བུར་ཕྱིར་བསྡུ་བྱེད་པའང་རྒྱུ་མཚན་ཡང་དེ་ཉིད་ལ་ཐུག་པར་སྙམ།
[8] ཨ་མྱེས་ཞབས་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས། (༢༠༡༢: ༨༩-༩༠)
[9] ས་པཎ་ཁུ་དབོན་བྱང་ངོས་སུ་ཐོག་མ་འབྱོར་སྐབས་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་དང་ལམ་སང་མཇལ་འཕྲད་མ་བྱུང་བའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་སྤྱི་ལོ་ ༡༢༤༦ གི་ལོ་མཇུག་ཏུ་གོ་དན་རང་གི་གཅེན་པོ་གོ་ཡུག་སོག་པོ་གོང་མའི་ཁྲི་ལ་བསྐོས་ནས་ཁྲི་འདོན་གྱི་མཛད་སྒོར་བཅར་དུ་ཕྱིན་ནས་བྱང་ངོས་སུ་མ་བཞུགས་པའི་སྐབས་དང་འཁེལ་བས་རེད།
[10] ༼ངོ་བལྟ་༽ཞེས་པ་འདི་ནི་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་རང་ཉིད་ཀྱི་སྐབས་དེའི་གནས་སྟངས་ལ་བེད་སྤྱོད་གནང་བའི་ཐ་སྙད་དེ་རེད། ལོ་རྒྱུས་ཐོག་འདི་ནི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཧ་ཅང་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད། རྒྱུ་མཚན་ནི་ངོ་བལྟ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདིས་ཕ་རོལ་པོར་ངོ་སྲུང་བྱས་པ་ཙམ་མ་གཏོགས་མགོ་བཏགས་པའི་གོ་དོན་མེད། ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་གྱིས་གོ་དན་ལ་ངོ་བལྟ་མཛད་པ་ནི་གཙོ་བོ་བོད་སོག་དམག་གི་འཇིགས་པ་ལས་བཟློག་ཐབས་ཁོ་ནར་དགོངས་པ་བཞེས་པ་ཡིན་ལ། མཛད་སྤྱོད་དེར་བོད་ཀྱི་ཆོས་བྱེད་གདན་ས་གཙོ་བོ་རྣམས་དང་མི་དཔོན་རྣམས་ཀྱིས་རྒྱབ་སྐྱོར་གང་མཚམས་ཡོད་པ་ནི་འབྲི་གུང་སྤྱན་མངའ་རིན་པོ་ཆེས་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་ལ་ཕུལ་བའི་ཕྱག་བྲིས་སོགས་ཀྱི་ནང་དོན་དང་། གཞན་ཡང་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་བྱང་ངོས་སུ་ཕེབས་པའི་ཕེབས་ལམ་དུ་ཁུ་དབོན་རྣམ་གཉིས་ལ་སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་ཆོས་བྱེད་གདན་ས་ཆེ་ཁག་རྣམས་ཀྱིས་བསུ་བ་སྣེ་ལེན་ཟབ་རྒྱས་ཞུས་ཡོད་སྐོར་ཆོས་འབྱུང་རྣམ་ཐར་རྣམས་སུ་གསལ་བ་ལས་དཔོག་ནུས་པ་ཡིན། མ་ཟད་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་ཉིད་ཀྱི་བཀའ་ཤོག་སུ་བི་རི་འཁྲིད་ནས་ངོ་བལྟ་མཛད་སྐོར་ཡང་འཁོད་ཡོད་པས་བོད་ཁམས་ཁུལ་བི་རི་བ་རྣམས་ཀྱིས་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་ལྷན་དུ་རྒྱལ་བུ་གོད་དན་གྱི་དྲུང་དུ་ངོ་བལྟ་བྱེད་ཏུ་དངོས་སུ་ངོ་བཅར་ཞུས་ཡོད་ཚོད་འདུག
[11] ཨ་མྱེས་ཞབས་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས། (༢༠༡༢: ༨༩-༩༠)
[12] P. Ratchnevsky (1954: 489–90).
[13] P. Ratchnevsky (1954: 489–90).
[14] གོ་རམས་པ་བསོད་ནམས་སེངྒེ། (༢༠༡༢: ༢༥) མ་ཟད་འཇམ་མགོན་ཨ་མྱེས་ཞབས་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་ཀྱིས་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་གྱིས་འཕྲོག་བྱེད་དགའ་བོ་འཁོར་བཅས་ཕམ་ནས་གང་གི་མཚན་སྙན་ཐོས་པས་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་གྱིས་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་གདན་དྲངས་པར་བཞེད། ཨ་མྱེས་ཞབས་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས། (༡༩༧༤: ༥༢༢)
[15] Michael Burgan (2009: 115-33), and Morris Rossabi (1988: 153-76).
བཀྵི་ཞེས་པ་འདི་ནི་སོག་པོའི་སྐད་དོད་དུ་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་ལ་ཞུ་བ་ཡིན་ལ། ཀརྨ་པ་སྐུ་ཕྲེང་གཉིས་པ་ཀརྨ་པཀྵིའི་མཚན་ཡང་དེ་ཉིད་ཟུར་ཆགས་པ་ཡིན།
[16] བཀའ་ཤོག་འདི་ཆོས་རྗེའི་གསུང་འབུམ་པོད་གསུམ་པའི་ནང་ཡོད། ས་སྐྱ་པཎྡི་ཏ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན། (༢༠༠༦: ༤༥༨–༦༤).
[17] ཡིན་ནའང་བཀའ་ཤོག་འདི་ཁུངས་བཙུན་ལོས་ཡིན་མིན་ཏེ་དེ་ས་པཎ་རང་གི་ཡིན་མིན་ཐད་ཌེ་བིཊ་ཇེཀ་སན་གྱི་དོགས་སློང་ཤིག་གནང་ཡོད། David P. Jackson (2013: 241–46).
[18] སྟག་ཚང་རྫོང་པ་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོ། (༡༩༨༥: ༣༢༤)
[19] གནམ་མཆོད་པ་ཞེས་པའི་གོ་དོན་ནི་སོག་པོའི་མེས་པོའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཡིད་ཆེས་ལ་སྔོ་སང་གི་ནམ་མཁའི་དགུང་ལ་ཀུན་གྱི་བྱེད་པོའི་དཀོན་མཆོག་དིང་རི་ཞེས་པ་ཞིག་ཡོད་པ་དང་། དེ་ལ་མཆོད་པ་དང་མཉེས་པར་བྱས་པས་ཚེ་རིང་བ་དང་ནད་མེད་པ་ལ་སོགས་རང་གི་འདོད་དོན་སྒྲུབ་པར་སེམས་ལ། དེ་འདྲའི་དཀོན་མཆོག་དང་ཐད་ཀར་འབྲེལ་བ་བྱེད་ཐུབ་པའི་ནུས་པ་ཆོས་བྱེད་པ་ཚོ་ལ་ཡོད་པར་ངོས་འཛིན་གྱིས་སོག་པོ་གོང་མ་ཚོས་རང་ཉིད་ཚེ་སྲིང་བ་སོགས་ཀྱི་དགོས་པ་དུ་མའི་ཆེད་དུ་ཕྱི་ནང་ཆོས་ལུགས་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་མི་སྣ་ཕོ་བྲང་དུ་གནམ་མཆོད་པའི་སླད་ཉར་སྲོལ་འདུག Nikolaj Poppe and John Krueger (1957: 65).
མ་ཟད་ཇིང་གིས་རྒྱལ་པོར་གནམ་འོག་གི་ས་ཀུན་ལ་དབང་སྒྱུར་བའི་ལུང་བསྟན་ཞིག་དིང་རིས་བྱས་པར་ཟེར་སྲོལ་ཡོད་པ་དང་། དེའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་ཇིང་གིས་རྒྱལ་པོ་དང་གང་གི་བུ་ཚ་རྣམས་ཀྱིས་གནམ་འོག་རྒྱལ་ཁམས་ཡོངས་ལ་ལུང་སྒྱུར་བ་རང་ཉིད་ལ་དབང་བའི་ཁུངས་ཀྱང་འདི་ཉིད་ལ་བརྩི་ཡི་ཡོད། འདིའི་སྐོར་རྒྱས་པར་གཟིགས་འདོད་ན་ P. Ratchnevsky and Thomas Nivison Haining (1991: 96–101). ལ་གཟིགས།
[20] ཨ་མྱེས་ཞབས་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས། (༢༠༡༢: ༩༦)
[21] ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ། (༡༩༦༨ ཅ: ༢༦༣)
[22] ཨ་མྱེས་ཞབས་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས། (༢༠༡༢: ༡༠༣)
དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་རྣམས་ཀྱི་མཚན་ཐོ།
བོད་ཡིག་ནང་ཡོད་པ།
ཁྲིན་ཆིན་དབྱིན། (༢༠༠༦) ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཏི་ཤྲི་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་མཛད་རྣམ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
གོ་རམས་པ་བསོད་ནམས་སེངྒེ། (༢༠༡༢) སྡོམ་པ་གསུམ་གྱི་རབ་ཏུ་དབྱེ་བའི་རྣམ་བཤད་རྒྱལ་བའི་གསུང་རབ་ཀྱི་དགོངས་པ་གསལ་བ། རྩ་ཆེའི་དཔེ་རྒྱུན་དཀོན་རིགས་ཁག Vol. GRAM 027. Baudha, Kathmandu: Chodung Karmo Translation Group.
ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ། (༡༩༦༨ ཀ) རྒྱལ་པོ་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་ལ་གནང་བའི་བཀའ་ཡིག ས་སྐྱའི་བཀའ་འབུམ། པོད། ཇ་པ། Tokyo: Toyo Bunko.
ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ། (༡༩༦༨ ཁ) ཐེག་པ་ཆེན་པོ་རྒྱུད་བླ་མའི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་བསྡུས་དོན། ས་སྐྱའི་བཀའ་འབུམ། པོད། ཇ་པ། Tokyo: Toyo Bunko.
ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ། (༡༩༦༨ ག) རྒྱལ་པོ་གོ་པེ་ལ་སྲས་དང་བཙུན་མོར་བཅས་ལ་ཤིང་མོ་ཡོས་སོགས་ལ་གནང་བའི་བཀྲིས་ཀྱི་ཚིག་བཅད་རྣམས། ས་སྐྱའི་བཀའ་འབུམ། པོད། ཇ་པ། Tokyo: The Toyo Bunko.
ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ། (༡༩༦༨ ང) ཤེས་བྱ་རབ་གསལ། ས་སྐྱའི་བཀའ་འབུམ། པོད། ཆ་པ། Tokyo: The Toyo Bunko.
ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ། (༡༩༦༨ ཅ) ཇི་བིག་དེ་མུར་གྱིས་ཕལ་ཆེན་གསེར་འོད་སྟོང་ཕྲག་བརྒྱ་པ་རྣམས་བཞེངས་པའི་མཚོན་བྱེད། ས་སྐྱའི་བཀའ་འབུམ། པོད། ཇ་པ། Tokyo: The Toyo Bunko.
ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ། (༡༩༦༨ ཆ) ཡི་གྱང་ཇུས་གླེགས་བམ་བསྒྲུབས་པ་ལ་བསྔགས་པ། ས་སྐྱའི་བཀའ་འབུམ། པོད། ཇ་པ། Tokyo: The Toyo Bunko.
ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ། (༡༩༦༨ ཇ) དབུས་གཙང་གི་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་རྣམས་ལ་སྤྲིང་པ། ས་སྐྱའི་བཀའ་འབུམ། པོད། ཇ་པ། Tokyo: The Toyo Bunko.
སྟག་ཚང་རྫོང་པ་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོ། (༡༩༨༥) རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་། ཁྲིན་ཏུའུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
སྟག་ཚང་ལོ་ཙཱ་བ་ཤེས་རབ་རིན་ཆེན། (༡༤༦༧) ས་སྐྱ་པའི་གདུང་རབས་འདོད་དགུའི་རྒྱ་མཚོ།
སྟག་ལྷ་ཕུན་ཚོགས་བཀྲ་ཤིས། (༡༩༧༣) རྒྱའི་ཡིག་ཚང་ནང་གསལ་བའི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང་། རྡ་རམ་ས་ལ།
དབྱིག་གཉེན། (པར་ལོ་མེད།) ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་ཚིག་ལེའུར་བྱས་པ། གཤམ་གྱི་དྲྭ་ཚིགས་ལས་སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ཟླ་བ་ ༩ ཚེས་ ༡༨ ཉིན་བཤུས། http://tibetan.works/etext/reader.php?collection=tengyur&index=4089#10B.
ཚལ་པ་ཀུན་དགའ་རྡོ་རྗེ། (༡༩༨༡) དེབ་ཐེར་དམར་པོ། པེ་ཅིན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
ས་སྐྱ་པཎྡི་ཏ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན། (༢༠༠༦) བུ་སློབ་རྣམས་ལ་སྤྲིང་བ། ས་སྐྱའི་བཀའ་འབུམ། པོད། ན་པ། བལ་ཡུལ། རྒྱལ་ཡོངས་ས་ཆེན་གསུང་རབ་དཔེ་བསྐྲུན་ཁང་།
ཡེ་ཤེས་རྒྱལ་མཚན། (༡༩༨༣) འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པའི་རྣམ་ཐར། ལམ་འབྲས་སློབ་བཤད། པོད། ཀ་པ། རྡེ་ར་རྡུན། ས་སྐྱ་ཆོས་ཚོགས།
ཤཱཀྱ་རིན་ཆེན་སྡེ། (༡༩༨༨) ཡར་ལུང་ཇོ་བོའི་ཆོས་འབྱུང་། ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
སི་ཏུ་བྱང་ཆུབ་རྒྱལ་མཚན། (༡༩༨༦) རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་རྒྱས་པ། ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
ཨ་མྱེས་ཞབས་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས། (༡༩༧༤) ལམ་འབྲས་ཁོག་ཕུབ་བདེ་མཆོག་ཆོས་འབྱུང་། Two Historical Studies of the Sa skya pa Lam ’bras and Chakrasamvara Traditions, New Delhi: Ngawang Topgay.
ཨ་མྱེས་ཞབས་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས། (༢༠༡༢) ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། རྩ་ཆེའི་དཔེ་རྒྱུན་དཀོན་རིགས་ཁག Vol. AMAI016. Baudha, Kathmandu: Chodung Karmo Translation Group.
སྐད་ཡིག་གཞན་དུ་ཡོད་པ།
Ahmad, Z. (2012). The Historical Status of China in Tibet. New Delhi: Aditya Prakashan.
Burgan, Michael (2009: 115-33). Great Empires of the Past: Empire of the Mongols, New York: Chelsea House.
Ch’en, P. H. (1979). Chinese Legal Tradition under the Mongols. Princeton: Princeton University Press.
Dawa Norbu, ‘An analysis of Sino-Tibetan relationships, 1245-1911: Imperial power, non-coercive regime and military dependency, in: B. Aziz; and M. Kapstein (eds.), op. cit., pp. 176-195.
Franke, H. (1981). Tibetans in Yüan China. In John D. Langlois, Jr. (Ed.), China Under Mongol Rule (pp. 296–328). New Jersey: Princeton University Press.
Heissig, W. (1954). Zur lamaistischen Beeinflussung des mongolischen Geschichtsbildes. Wiesbaden: Serta Cantabrigiensia.
Jackson, David P. (2013: 241–46). Sakya Paṇḍita’s Letter to the Tibetans: A late and Dubious Addition to His Collected Works. In G. Tuttle and K. R. Schaeffer (Eds.), The Tibetan History Reader, New York: Columbia University Press.
Lessa, I. (2006). Discursive Struggles Within Social Welfare: Restaging Teen Motherhood. British Journal of Social Work. Vol. 36 (2), 283–298.
Niàn cháng. Fozu lidai tongzia. Accessed 25th September, 2017, http://www.cbeta.org/result/normal/T49/2036_001.htm.
Petech, L. (1993). ’P’ags-pa (1235–1280). In Rachewiltz I. et al. (Eds.), In the Service of the Khan (pp. 646–54). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
Petech, L. (1990). Central Tibet and the Mongols: The Yüan−Sa-skya Period of Tibetan History. Rome: Instituto Italiano per il Medio ed Estremo Oriente.
Poppe, Nikolaj and John Krueger (1957: 65). The Mongolian Monuments in hP’ags-pa Script. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
Ratchnevsky, P. (1954). Die mongolische Grosskhane und die buddhistische Kirche. In J. Schubert (Ed.), Asiatica: Festschrift Friedrich Weller zum 65. Geburtsag (pp. 489–504). Leipzig: Otto Harrassowitz.
Ratchnevsky, Paul and Thomas Nivison Haining (1991: 96–101).Genghis Khan: His Life and Legacy. Oxford: Blackwell.
Rashid al-Dīn (1971). The Successors of Genghis Khan (John A. Boyle, Trans.). New York: Colombia University Press.
Rossabi, Morris (1988: 153-76). Khubilai Khan: His Life and Times, Berkeley: University of California Press.
Sayang, S. (1967). Erden-yin-tobči (John R. Kruger, Trans., Ed.). Bloomington: The Mongolia Society.
Shen, W. (2004). Magic, Power, Sorcery and Evil Spirits: The Image of Tibetan Monks in Chinese Literature during the Yuan Dynasty. In Christoph Cüppers (Ed.), The Relationship between Religion and State (Chos srid zung ’brel) In Traditional Tibet (pp. 189−227). Lumbini: Lumbini International Research Institute.
Song Lian et.al. (1976). The Yuan Shi. Beijing: Zhonghua shuju.
Szerb, J. (1985). Glosses on the Oeuvre of bLa-ma ’Phags-pa: III. The ‘Patron-Patronized’ Relationship. In B. N. Aziz, & M. Kapstein (Eds.), Soundings in Tibetan Civilization (pp. 165–73). Delhi: Manohar.
Wang, J. & Nyima Gyaincain (1997). The Historical Status of China’s Tibet. Beijing: China Intercontinental Press.
Wylie, T. V. (2003). Lama Tribute in the Ming Dynasty. In McKay, A. (Ed.) The History of Tibet: Volume 2, The Medieval Period c.850–1895 (pp. 335–340). New York: Routledge.
Žamcarano, C.Ž. (1955). The Mongol Chronicles of the Seventeenth Century (R. Loewenthal, Trans.). Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
